Το Διαδίκτυο είναι ίσως το πιο διαδεδομένο project που δημιουργήθηκε στην ιστορία της ανθρωπότητας. Κάθε έτος το Διαδίκτυο μεγαλώνει εκθετικά. Είναι αδύνατο να φανταστεί κανείς όλες αυτές τις περίπλοκες επικοινωνίες, την πολύπλοκη υποδομή με τις τρισεκατομμύρια διασυνδέσεις χωρίς να αναλογιστεί τους κινδύνους που ελλοχεύουν.

Είναι δύσκολη και η παραδοχή ότι ένας από τους μεγαλύτερους κινδύνους είναι η σεξουαλική κακοποίηση και εκμετάλλευση παιδιών μέσω του Διαδικτύου, μιας και αποτελεί ένα ζήτημα που πολλοί ενήλικες αν και το αναγνωρίζουν ως ένα υπαρκτό και σοβαρό πρόβλημα, ταυτόχρονα υιοθετούν την πεποίθηση πως συμβαίνει σχετικά σπάνια. 

Όμως, η διαδικτυακή σεξουαλική κακοποίηση και εκμετάλλευση των παιδιών είναι πραγματικότητα. Είναι μία πραγματικότητα που συμβαίνει όλο και συχνότερα. Είναι μία πραγματικότητα που δεν κάνει διακρίσεις στο προφίλ των θυμάτων.

Κάθε παιδί, κάθε ηλικίας, από κάθε οικογένεια και ανεξαρτήτως κοινωνικό-οικονομικού προφίλ μπορεί να πέσει θύμα.

Αυτός είναι και ο λόγος για τον οποίο είναι απαραίτητο να αυξηθεί η κοινωνική ευαισθητοποίηση σχετικά με το ζήτημα και να διαβιβαστούν κατευθυντήριες γραμμές για την αποτροπή και την αντιμετώπισή του. Ο καθένας από εμάς μπορεί να χρησιμοποιήσει τις δεξιότητές του για να συνεισφέρει στην ψηφιακή εκπαίδευση των παιδιών, να συμμετέχει στις μαθησιακές τους διαδικασίες, γεγονός που με τη σειρά του θα μας επιτρέψει να εντοπίσουμε τυχόν πιθανές καταχρηστικές συμπεριφορές ή περιπτώσεις κακοποίησης ώστε να ενεργούμε κατάλληλα και εγκαίρως για να την αποτρέψουμε ή τουλάχιστον να μετριάσουμε τον αντίκτυπό τους.

«ΑΘΩΕΣ» ΦΩΤΟΓΡΑΦΙΕΣ ΠΑΙΔΙΩΝ, ΤΟΠΟΘΕΤΗΜΕΝΕΣ ΣΕ ΣΕΞΟΥΑΛΙΚΟ ΠΛΑΙΣΙΟ.

Στις 21 Αυγούστου του 2019, μία περίεργη υπόθεση στο YouΤube ανάγκασε την γνωστή πλατφόρμα ψηφιακών βίντεο να υιοθετήσει νέες, αυστηρότερες οδηγίες σχετικά με τον τρόπο κοινοποίησης βίντεο, το περιεχόμενο των οποίων αφορά σε παιδιά. Αυτό που είχε συμβεί ήταν το εξής: Την άνοιξη του ίδιου έτους ένας νεαρός ΥouΤuber κατήγγειλε πως σε προσωπικές του αναζητήσεις χρησιμοποιώντας την φράση “Bikini Haul” βρέθηκε μπροστά σε ένα παρακλάδι πορνογραφίας ανηλίκων. Το λήμμα “Haul” αναφέρεται σε ένα συγκεκριμένο τύπο βίντεο όπου οι YouTubers συνήθως παρουσιάζουν στην κάμερα ρούχα ή ένα νέο αντικείμενο που έχουν αγοράσει. Ακολουθώντας λοιπόν τα προτεινόμενα βίντεο της πλατφόρμας αντίστοιχου περιεχομένου με την αρχική του αναζήτηση, μετά από ορισμένα μόνο κλικ παρατήρησε πως όλα τα βίντεο πια, αφορούσαν σε κορίτσια ηλικίας 8-12 ετών, που δεν επιδείκνυαν το νέο μαγιό τους, απλά φορούσαν μαγιό. Εστιάζοντας δε στα σχόλια που ακολουθούσαν το κάθε βίντεο, παρατήρησε πως υπήρχαν σαφείς χρονοσημάνσεις, οι οποίες παρέπεμπαν σε συγκεκριμένα στιγμιότυπα των βίντεο όπου τα κορίτσια βρισκόταν εμμέσως και ακουσίως σε σεξουαλικές πόζες. Επιπλέον, ο καταγγέλων ισχυρίστηκε πως κατάφερε να βρει σε αυτές τις ενότητες σχολίων, εξωτερικούς συνδέσμους σε ιστοτόπους πορνογραφίας ανηλίκων.

Το γεγονός αυτό οδήγησε όχι μόνο την πλατφόρμα YouTube αλλά και άλλους κολοσσούς των κοινωνικών δικτύων όπως το Instagram και το FaceBook να αλλάξουν τις πολιτικές ιδιωτικότητας και απορρήτου προς την κατεύθυνση της προστασίας από την «σεξουλικοποίηση» των παιδιών. Ωστόσο, επειδή έχει αποδειχθεί στο χρόνο ότι ο αποκλεισμός τέτοιου περιεχομένου από ορισμένες μόνο πλατφόρμες δεν επιλύει το πρόβλημα αλλά απλώς το μετακινεί, τα ερωτήματα που εγείρονται είναι πού έχει μετακινηθεί η δράση αυτή τώρα; Πόσο διαδεδομένο είναι το φαινόμενο αυτό; Πως μπορούμε τελικά να προστατεύσουμε τα παιδιά μας; 

Η ευθεία παραπομπή σε συγκεκριμένα στιγμιότυπα ενός βίντεο και η απομόνωσή τους στα σημεία εκείνα που το παιδί βρίσκεται σε μία ευάλωτη θέση ή στάση σώματος αλλάζει όλο το ύφος του βίντεο, τοποθετώντας το σε ένα σεξουαλικό πλαίσιο. Έτσι, ένα αθώο βίντεο με ένα παιδί να πηδά σε ένα τραμπολίνο ή να εκτελεί ασκήσεις χορού ή γυμναστικής μετατρέπεται ξαφνικά σε κάτι σεξουαλικό. Αξίζει εδώ να σημειωθεί, πως η «σεξουαλικοποίηση» ενός παιδιού είναι πάντα ακούσια από την πλευρά του παιδιού. Ένα παιδί άλλωστε κάτω από την ηλικία της σεξουαλικής συναίνεσης δεν μπορεί ποτέ να παρέχει συγκατάθεση για συμμετοχή σε οποιοδήποτε σεξουαλικό πλαίσιο. Ακόμη και όταν αυτά τα φαινομενικά «αθώα» βίντεο κοινοποιούνται από τους ίδιους τους γονείς ή κηδεμόνες του παιδιού ή από τους δασκάλους του, οδηγούν στην τοποθέτηση καθημερινών εικόνων παιδιών σε σεξουαλικά πλαίσια, γεγονός που αποτελεί σοβαρότατη παραβίαση του δικαιώματος του παιδιού να προστατεύεται από το να γίνει σεξουαλικό αντικείμενο. 

Και ενώ υπάρχει μια σαφής διαδικασία για τον τρόπο αντιμετώπισης εικόνων κακοποίησης παιδιών και της εξ ορισμού πορνογραφίας ανηλίκων, δεν συμβαίνει το ίδιο για τις καθημερινές εικόνες παιδιών σε σεξουαλικά πλαίσια. Και αν πολλοί αναρωτιέστε που καταλήγουν τα στιγμιότυπα αυτά, μπορούμε πολύ κυνικά να απαντήσουμε πως προσγειώνονται στο κενό της νομοθεσίας, όπου δεν υπάρχει κατάλληλη προστασία των παιδιών. Καταλήγουν τις περισσότερες φορές σε ιστοτόπους που περιέχουν νόμιμη πορνογραφία για ενήλικες, όπου παρεμβάλλονται αυτές οι «κοινές» εικόνες παιδιών δίπλα στην πορνογραφία. Όμως, ούτε η εικόνα των παιδιών, ούτε οι πορνογραφικές εικόνες είναι εγγενώς παράνομες. Και σύμφωνα με την ισχύουσα νομοθεσία, το περιεχόμενο δεν επαρκεί για να είναι παράνομος ένας ιστότοπος. Πρέπει να είναι άμεσα παράνομο το υλικό.

Οι μεγάλοι χαμένοι της κατάστασης που μόλις περιγράψαμε είναι τα ίδια τα παιδιά. Είναι εκείνα που μένουν εκτεθειμένα και απροστάτευτα. Είναι εκείνα που τοποθετήθηκαν σε ένα σεξουαλικό πλαίσιο για το οποίο ούτε συναίνεσαν, ούτε αποδέχτηκαν και στο οποίο ουσιαστικά δεν έχουν και καμία δικαιοδοσία. Όμως αξίζει να υπερθεματίσουμε, λέγοντας πως χαμένη είναι και όλη η κοινωνία. Τροφοδοτώντας συνεχώς την αλυσίδα της πορνογραφίας με εικόνες όπου τα παιδιά αποτυπώνονται σε σεξουαλικά περιβάλλοντα ενδεχομένως συμβάλλουμε στο να αμβλυνθούν τα όρια αυτού που θεωρείται «κοινωνικά αποδεκτό» σε σχέση με τα παιδιά. Ένας επιστήμονας που επιχείρησε, λίγα χρόνια πριν, να εκτιμήσει αν η υπερέκθεση ατόμων σε εικόνες με περιεχόμενο παιδιών σε σεξουαλικό πλαίσιο συνδέεται με συγγενή παιδεραστία, είναι ο Δρ Michael Seto, κλινικός ψυχολόγος και ψυχολόγος ιατροδικαστικής στην ομάδα Royal Ottawa Healthcare. Οι μελέτες του δημοσιεύτηκαν στο βιβλίο «Internet Sex Offenders», το 2013, όπου μεταξύ άλλων υποστηρίζεται πως το 1% των ανδρών του γενικού πληθυσμού έχει σεξουαλικές σκέψεις για παιδιά και πως η αναζήτηση εικόνων με περιεχόμενο παιδιών σε σεξουαλικό πλαίσιο (και όχι κάθε αυτού πορνογραφίας ανηλίκων) είναι μια πρώιμη φάση της αναζήτησης παιδικής σεξουαλικής κακοποίησης. Τα δεδομένα αυτά έρχεται να συμπληρώσει η δρ. Kristy Goodwin, ερευνήτρια και συγγραφέας του βιβλίου «Raising Your Child in a Digital World» όπου χαρακτηριστικά αναφέρει «Υπολογίζεται ότι περίπου το 50% των εικόνων που διανέμονται ηλεκτρονικά σε ιστοσελίδες που απευθύνονται σε παιδόφιλους έχουν τραβηχτεί από τους ίδιους τους γονείς» και πως στην πραγματικότητα «Δεν έχουμε κανέναν έλεγχο πάνω στο πού θα καταλήξουν οι φωτογραφίες που ανεβάζουμε στο Διαδίκτυο».

Και προκειμένου να αντιληφθούμε πληρέστερα τις διαστάσεις μίας «αθώας» φαινομενικά ανάρτησης, ας προσπαθήσουμε να πλαισιώσουμε το θεωρητικό αυτό υπόβαθρο, που παρουσιάστηκε παραπάνω, χρησιμοποιώντας μερικούς τεχνικούς όρους: 

• Κάθε ανάρτηση φωτογραφίας συνηθίζεται τα τελευταία χρόνια να συνοδεύεται από #Hashtags, το οποία κατηγοριοποιούν τις δημοσιεύσεις αλλά κυρίως καθιστούν τις εικόνες αναζητήσιμες (searchable). 
• Η επεξεργασία και αναπαραγωγή των φωτογραφιών από τις ίδιες τις πλατφόρμες κοινωνικής δικτύωσης είναι γεγονός χωρίς όμως να είναι παράνομο. Διαβάζοντας τους «Όρους και Προϋποθέσεις» της κάθε πλατφόρμες κοινωνικής δικτύωσης θα βρείτε στην πλειονότητά τους να ορίζουν ότι οι ιστότοποι των μέσων κοινωνικής δικτύωσης έχουν το δικαίωμα αντιγραφής και χρήσης των φωτογραφιών και των βίντεό σας χωρίς να ζητηθεί προηγουμένως η συγκατάθεσή σας. 
• Και επιπλέον είναι και τα EXIF Data: Οι περισσότερες ψηφιακές φωτογραφικές μηχανές συμπεριλαμβανομένων και αυτών των κινητών τηλεφώνων καταγράφουν μεταξύ άλλων ΚΑΙ τις συντεταγμένες GPS μιας φωτογραφίας που λαμβάνετε, αποθηκεύοντάς τες στα μεταδεδομένα EXIF. Αυτό σημαίνει ότι όποιος μοιράζεστε μια φωτογραφία «κοινοποιεί» ή μοιράζεται και αυτά τα μεταδεδομένα. Και πολύ εύκολα κάποιος μπορεί να βρει πού ακριβώς, πότε και με ποιο μέσο (μοντέλο και τύπο μηχανής) λήφθηκε η φωτογραφία.

Έχοντας όλα αυτά ως δεδομένα, εύλογα θα αναρωτηθεί κανείς...

Έχουν τα παιδιά μας: 

• Το δικαίωμα της προστασίας της ιδιωτικότητάς τους; 
• Το δικαίωμα της κυριότητας στο σώμα τους και στην ταυτότητά τους; 
• Το δικαίωμα της διαδικτυακής τους ταυτότητας; 
• Το δικαίωμα της συναίνεσης και της ελεύθερης συγκατάθεσης σε ό,τι αφορά και καθορίζει τη ζωή τους; 

Και αν ναι, πως θα τους διδάξουμε όλες αυτές τις έννοιες όταν πρώτοι εμείς ως γονείς και ως δάσκαλοι τις καταστρατηγούμε;

ΠΑΡΑΓΩΓΗ ΚΑΙ ΔΙΑΚΙΝΗΣΗ ΑΥΤΟΠΟΡΝΟΓΡΑΦΙΚΟΥ ΥΛΙΚΟΥ

Η ικανότητα δημιουργίας και κοινής χρήσης ψηφιακού περιεχομένου έχει αυξήσει τη διαθεσιμότητα φωτογραφιών πορνογραφίας ανηλίκων. Η περίπτωση που θίγεται στην συγκεκριμένη περίπτωση συνίσταται στην παραγωγή και διακίνηση φωτογραφιών αμιγώς σεξουαλικού περιεχομένου από το ίδιο το ανήλικο παιδί. Και οι διαστάσεις του θέματος 
γίνονται ακόμη πιο περίπλοκες αν διανοηθεί κανείς ότι εδώ δεν υπάρχει προφανής δράστης στο αποτυπωμένο υλικό, μιας και «δράστης» και «θύμα» ταυτίζονται. Εξετάζοντας τα κίνητρα δημιουργίας αυτού του υλικού μπορεί κανείς να ανακαλύψει πως πρόκειται για υλικό που συνήθως ανταλλάσσεται μεταξύ συντρόφων στα πλαίσια μίας σεξουαλικής σχέσης και που αργότερα όμως χρησιμοποιείται ως υλικό διαπόμπευσης του ενός από τον άλλο. Υπάρχουν ωστόσο και οι περιπτώσεις εκείνες που ο ανήλικος παραπλανάται και καθοδηγείται να παράξει αυτοπορνογραφικό υλικό, συνήθως από ενήλικο δράστη.

Πρόσφατη έρευνα που έλαβε χώρα μεταξύ 1000 νέων ηλικίας 9 έως 17 ετών, η οποία δημοσιεύτηκε από τον «THORN», ένα διεθνή οργανισμό κατά της εμπορίας ανθρώπων και της αντιμετώπισης της σεξουαλικής εκμετάλλευσης παιδιών, έδειξε ότι 

• Ο διαμοιρασμός προσωπικών φωτογραφιών γυμνού περιεχομένου κυρίως μέσω του sexting είναι όλο και πιο συχνή τάση μεταξύ των νέων. Και τα παιδιά δεν το θεωρούν θεμελιωδώς ως κάτι κακό. Μάλιστα, το 40% των ερωτηθέντων παιδιών συμφώνησε στην φράση «είναι φυσιολογικό για παιδιά της ηλικίας μου να ανταλλάσσουν τέτοιο υλικό». 
• Διαπιστώθηκε επίσης, ένας ανησυχητικός ρυθμός διαμοιρασμού του αυτοπορνογραφικού υλικού πέρα από τον αρχικό προβλεπόμενο παραλήπτη του, γεγονός που αλλάζει ριζικά οι ισσοροπίες. Για την ακρίβεια, 1 στους 3 έφηβους παραδέχτηκαν πως έχουν δει φωτογραφίες γυμνού περιεχομένου τρίτων, μη συναινετικά. 
• Περισσότεροι από τους μισούς εφήβους, σε ποσοστό 60% των ερωτηθέντων κατηγορούν αποκλειστικά ή κατά κύριο λόγο το άτομο που αποτυπώνεται στην φωτογραφία, όταν πια διαρρεύσει αυτό το υλικό. 

Η εν λόγω δραστηριότητα, εκτός του ότι είναι αυτοκαταστροφική για τα εμπλεκόμενα παιδιά, είναι και ιδιαιτέρως πολύπλοκη στην διαχείρισή της, μιας και συντίθεται από πολλές διαφορετικές συνιστώσες που εμπλέκουν πτυχές της ανάπτυξης της προσωπικότητας του παιδιού, εκδίπλωσης της σεξουαλικότητάς του, πτυχές που αφορούν στην εκμετάλλευση των παιδιών, όμως και πτυχές της εκπαίδευσης και της γονικής μέριμνας. Η ίδια αυτή πολυπλοκότητα δημιουργεί αμφισημία ως προς τη νομική αντιμετώπιση του θέματος και στο τι τελικά συνιστά μία αναλογική αντιμετώπισή του. Αν και έρευνες προηγούμενων ετών έχουν δείξει ότι η δημιουργία αυτοπορνογραφικού υλικού από ανήλικο και ο διαμοιρασμός του σε έτερο ανήλικο αποτελούν έκφραση της σεξουαλικής αυτοδιάθεσής τους και εντάσσονται παράλληλα στο πυρήνα της ιδιωτικότητάς τους, συμβαίνει όλο και συχνότερα το ίδιο αυτό υλικό να αξιοποιείται και από ενήλικες τροφοδοτώντας την «αλυσίδα» πορνογραφίας ανηλίκων.

Μία άλλη πραγματικότητα και ίσως αυτή που πρέπει να εστιάσουμε είναι το γεγονός πως η συντριπτική πλειονότητα των παιδιών πλοηγείται σε αυτό το ψηφιακό τοπίο που μόλις περιγράψαμε, με όλους τους κινδύνους που αυτό παρουσιάζει, με μικρή ή καθόλου καθοδήγηση από ενήλικες. Η καθοδήγηση αυτή οφείλει να βασίζεται αφενός στην ανάγκη προστασίας των παιδιών μέσω της αποτροπής τους από την παραγωγή αυτοπορνογραφικού υλικού, αφετέρου στον σεβασμό και την αναγνώριση των δικαιωμάτων των παιδιών στη σεξουαλική αυτο-έκφραση και αυτό-διάθεση.

Όπως διαπιστώνουμε, η τρέχουσα Διαδικτυακή Πραγματικότητα, βρίσκεται σε μια κρίσιμη καμπή στην οποία η ισχυρότερη προστασία των παιδιών είναι καθοριστική. Και η ευθύνη 
πέρα από προσωπική, είναι και συλλογική. Είναι ευθύνη μας, ως γονείς, ως δάσκαλοι, ως κοινωνία.

Δήμητρα Πουτούρη
Κρατική Πραγματογνώμωνας Ψηφιακών Πειστηρίων, CFCE
MSc Law and IT, Μηχανικός Πληροφορικής Τ.Ε.
Δ.: Μοναστηρίου 326, Τ.Κ. 54121, Θεσσαλονίκη